Podstawowe informacje

Kompost kontra nawozy sztuczne

Przewagą kompostu wyprodukowanego samodzielnie nad nawozami syntetycznymi są jego niezwykłe właściwości wzbogacające glebę. Smutną prawdą o sztucznych nawozach mineralnych jest to, że długotrwałe ich używanie wyjaławia glebę, zamiast ją wzbogacać. Jak wiadomo, nawóz syntetyczny ma postać kryształków składających się m.in. z mikro i makroelementów, ale również chlorku sodu – głównego składnika soli kuchennej. Stosowanie nawozów sztucznych niewiele różni się więc od regularnego zasalania gleby, czego skutkiem jest zaburzenie funkcji życiowych roślin, utrudniając im pobieranie niezbędnych do życia składników z gleby. Spora ilość zawartego w nawozach syntetycznych azotu sprawia z kolei, że rośliny co prawda rosną bardzo szybko, ale nie mają czasu nabyć odporności na choroby, co wymusza konieczność stosowania środków ochrony roślin w postaci np. pestycydów.

Dlaczego kompost jest najlepszym nawozem?

W kompoście zachodzą naturalne procesu humifikacji, dzięki którym kompost przypomina wilgotną glebę ogrodniczą o przyjemnym zapachu i nabiera cech próchnicy z ziemi ogrodniczej. Taki gotowy, w pełni przerobiony kompost jest najlepszym sposobem, aby użyźnić jałową glebę. Kompost można stosować bez ograniczeń (w przeciwieństwie do nawozów sztucznych, z którymi łatwo można przesadzić).

Kompostując, umożliwiamy obieg substancji odżywczych pomiędzy odpadami a młodymi plonami, czyli poddajemy recyklingowi materię organiczną. Pochodzenie kompostu jest w 100% organiczne, więc jest on absolutnie bezpieczny i nie zawiera żadnych składników mogących zaszkodzić roślinom. Kompostując poprawiamy również nawodnienie roślin, ponieważ kompost zatrzymuje wilgoć w glebie, spulchniamy podłoże dzięki zawartej w nim próchnicy i wiele więcej.

Kompost jest modny!

Powody, dzięki którym kompost jest tak wartościowy, zauważane są w większości krajów Unii Europejskiej. Szczególnie Hiszpanie i Portugalczycy polubili ten cenny materiał i kompostują 17% odpadów biodegradowalnych, a zajmujący kolejne miejsce Duńczycy zagospodarowują w ten sposób 9% odpadów. W tych krajach kompost najczęściej stosuje się np. pod uprawy winorośli.

Kompostowanie to naturalny sposób na użyźnienie gleby, który stosowali już starożytni Egipcjanie, wykorzystując w tym celu naturalne wylewy Nilu. Wraz z wodą pola uprawne co roku przykrywał żyzny namuł bogaty w rozłożone szczątki substancji organicznych, skutecznie wzbogacając ziemię o niezbędne mikro i makroelementy. Dziś namuł znamy pod łacińską nazwą humus lub próchnica.

Proces kompostowania i powstawania próchnicy

Proces kompostowania jest niczym innym, niż rozpadem materii organicznej w warunkach tlenowych z wytworzeniem humusu, dwutlenku węgla, wody oraz ciepła. Powstanie humusu (próchnicy) polega więc głównie na próchnieniu, czyli rozkładzie materii organicznej. Proces ten bez przerwy odbywa się w glebie z udziałem organizmów glebowych. To, ile próchnicy jest w glebie, zależy od żyjącej i rozkładającej się w niej materii organicznej – im więcej roślin i innych organizmów żywych, tym więcej rozkładającej się materii biologicznej nawożącej glebę:

To właśnie proces powstawania próchnicy – lub inaczej humifikacja – jest podstawowym zjawiskiem w procesie kompostowania.

Jakość polskich gleb

Niestety polskie gleby nie sprzyjają humifikacji ze względu na klimat. Długotrwałe susze w ciągu lata sprawiają, że aż 70-80% materii organicznej ulega mineralizacji, a tylko do z 30% powstaje próchnica. Na zmniejszenie ilości próchnicy w glebie wpłynęła także rezygnacja z hodowli zwierząt takich jak krowy i świnie zapewniające nawóz oraz niekorzystanie z resztek pożniwnych w celu użyźnienia pola. W rezultacie polskie gleby są jałowe i nie sprzyjają uprawie. Dlatego, wykorzystanie kompostu znacznie poprawia ich jakość.

Kompost można uzyskać z dowolnego biodegradowalnego materiału. Zasada jest taka: im większa różnorodność odpadów w kompostowniku, tym bogatszy kompost. Jednak nawet najbardziej różnorodna materia organiczna na nic się nie zda, jeśli nie zapewnimy optymalnych warunków do prawidłowego przebiegu procesów chemicznych odbywających się w kompostowniku. Aby procesy rozkładu materii przebiegały prawidłowo, należy zadbać o odpowiednie warunki i kontrolować następujące czynniki:

• miejsce – osłonięte od wiatru, zacienione, w którym nie zalega woda.

• wielkość odpadów – nie powinny być większe niż 1,5 cm (dotyczy to każdego rodzaju materiałów biologicznych, od słomy po skórki z owoców).

• zawartość wody w odpadach – kompost nie może być ani za suchy, ani za mokry (zbyt mokry będzie nieprzyjemnie pachniał; zbyt suchy może gnić).

• ilość tlenu – dostęp do świeżego powietrza zapobiega gniciu przebiegającemu w warunkach beztlenowych,

• temperaturę – powinna ona wynosić od 10 do 70 stopni C (każde podniesienie temperatury o 10 stopni podwaja tempo przebiegu kompostowania).

• rodzaj i liczbę mikroorganizmów – mikroorganizmy i przetrwalniki odpowiadają za proces kompostowania. Nowy kompostownik warto zaszczepić dojrzałym kompostem, obornikiem lub specjalnym preparatem zawierającym bakterie inicjujące rozkład.

Jeśli proces kompostowania przebiega prawidłowo, dojrzały kompost uzyskamy po 12, maksymalnie 18 miesiącach. Taki kompost ma cechy gleby humusowej – jest czarny, ma wyraźne grudki (tzw. gruzełki), jest sypki, lekko wilgotny i wydziela przyjemny „zapach lasu”. Mogą w nim być resztki wciąż nierozłożonych roślin.

Na co zwrócić uwagę

Kiedy już wiesz, jakie są optymalne warunki do powstania kompostu, pora zwrócić uwagę na to, czego się wystrzegać. Przede wszystkim, w kompostowniku nie może być zbyt mokro. Wilgotność kompostu można zweryfikować, biorąc do ręki garść kompostu z wnętrza kompostownika i mocno go ściskając. Jeśli z garści skapuje kropla lub dwie, a ręka lub rękawiczka pozostaje mokra – poziom wilgotności jest prawidłowy (utrzymuje się na poziomie 50-60%). Jeśli ręka jest ledwo wilgotna, to wody jest zbyt mało, co grozi zgniciem kompostu. Jeśli zaś ręka jest zupełnie przemoczona i obficie skapuje z niej woda, kompost jest zbyt mokry i może zacząć nieprzyjemnie pachnieć. Przyczyną nieprzyjemnego zapachu mogą być też odpady, które nie powinny znaleźć się w kompostowniku, np. mięso, które zamiast się rozkładać, gnije, lub rośliny zarażone chorobami.

W kompostowniku może także pojawić się też pleśń, czemu skutecznie zapobiega regularne mieszanie starych odpadów z nowymi. W ten sam sposób można rozwiązać problem gryzoni zwabionych przez świeże odpady na wierzchu kompostownika. Owady także zlatują do świeżych odpadów, ale znikają, kiedy kompostownik wydziela ciepło w wyniku trwających procesów rozkładu. Aby wspomóc te procesy, kompostownik można oblać gorącą wodą.

Wskazówki dotyczące wyboru miejsca pod kompostownik znajdziesz w tekście pt. „Kompostowanie – jak zapewnić optymalne warunki?”. Opisaliśmy tam co zrobić, aby kompost zwyczajnie się nie zepsuł. Jeśli zaś chodzi o prawne zagadnienia związane z kompostowaniem, warto wiedzieć, że odległość kompostownika od budynku określa Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r.:

1. Odległość pokryw i wylotów wentylacji ze zbiorników bezodpływowych na nieczystości ciekłe, dołów ustępów nieskanalizowanych o liczbie miejsc nie większej niż 4 i podobnych urządzeń sanitarno-gospodarczych o pojemności do 10 m3 powinna wynosić co najmniej:

   • od okien i drzwi zewnętrznych do pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi oraz do magazynów produktów spożywczych – 15 m,

   • od granicy działki sąsiedniej, drogi (ulicy) lub ciągu pieszego – 7,5 m.

2. W zabudowie jednorodzinnej, zagrodowej i rekreacji indywidualnej odległości urządzeń sanitarno-gospodarczych, o których mowa w ust.1, powinny wynosić co najmniej:

   • od okien i drzwi zewnętrznych do pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi – 5 m, przy czym nie dotyczy to dołów ustępowych w zabudowie jednorodzinnej,

   • od granicy działki sąsiedniej, drogi (ulicy) lub ciągu pieszego – 2 m.

Mały kompostownik ogrodowy na odpady kuchenne ma pojemność do 250-500l, a duży, przeznaczony do kompostowania odpadów ogrodowych - 800 do 2000l.

Przydatną wskazówką może być to, że kompost wydziela energię, czyli ciepło. Jak wykorzystać ten fakt? Otóż stawiając kompostownik np. w szklarni, możemy ją ogrzać, poprawiając tym samym warunki rosnących tam roślin.

Jakie formy może mieć kompostownik?

Kiedy już wybrałeś miejsce, w którym postawisz swój kompostownik, należy zdecydować się na jego formę. Poniżej przedstawiamy główne rodzaje kompostowników:

Kompostownik plastikowy – jest łatwo dostępny w sklepach budowlanych. Ma podwójne ścianki chroniące kompost przed warunkami atmosferycznymi i jest w ciemnym kolorze, zazwyczaj czarnym, ułatwiając nagrzewanie jego wnętrza. U dołu jest klapka, z którego wyjmuje się gotowy kompost. Ten kompostownik nadaje się tylko do kompostowania odpadów ogrodowych (np. trawy i liści), ponieważ nie ma możliwości przerzucania górnej warstwy z dolnymi. W takich warunkach odpady kuchenne by się zepsuły. Latem należy uważać, żeby w kompostowniku nie było zbyt sucho.

Kompostownik jednokomorowy – zwykle jest wykonany z desek pomiędzy którymi są pozostawione od 0,5 do 5-centymetrowe szczeliny, ale kompostownik z powodzeniem można wykonać z cegieł czy stalowej siatki. Zwykle jest szeroki na 1,2 do 1,5 m2 i wysoki na metr, półtora. Wnętrze kompostownika układamy warstwami, których opis znajdziesz poniżej.

Kompostownik trójkomorowy – podobnie jak jednokomorowy, może być wykonany z drewnianych desek, siatki lub cegieł. Taki kompostownik jest duży (jedna komora powinna wynosić 1m3) i ze względu na gabaryty zazwyczaj korzysta z niego więcej niż jedna rodzina lub właściciele bardzo dużego ogródka. Trzy komory pozwalają na wygodne przerzucanie kompostu z komory do komory, a stopień rozkładu odpadów w każdej z nich jest różny. Jak to działa? Pierwsza komora zawsze powinna być pełna. Do niej wrzuca się świeże odpady. Kiedy nastąpi pierwsza faza kompostowania, czyli wyraźnie wzrośnie w niej temperatura, należy przełożyć 2/3 zawartości komory pierwszej do komory drugiej, a pierwszą uzupełnić do pełna. Kiedy zawartość pierwszej komory znów będzie ciepła, przekładamy cały kompost z drugiej komory do trzeciej, w której kompost przejdzie w fazę dojrzewania. Komora druga jest teraz pusta, więc znów przekładamy do niej 2/3 zawartości komory pierwszej. I tak dalej.

Etapy przygotowania własnego kompostownika

Fazy procesu kompostowania

Co wolno kompostować:

Czego nie wolno kompostować:

Jaki stosować kompost?

Kompost najczęściej jest równomiernie rozkładany na glebie wokół roślin, a następnie mieszany z górną warstwą podłoża. Przedsiewne (lub inaczej przedwegetacyjne) stosowanie kompostu polega na rozprowadzeniu go na zaoranej glebie przygotowanej pod uprawy i przekopaniu na głębokości około 10-20 cm. Punktowe zasilanie kompostem polega na wymieszaniu go z glebą w stosunku 1:1 i wysypaniu na dnie dołka. Taka mieszanka służy jako podłoże dla korzeni np. drzew czy krzewów. Resztą mieszanki zasypuje się dołek i posadzoną roślinę.